کد مطلب:129434 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:139
جای دقیق دیدار فرزدق با امام کجا بود؟
از رویدادهایی كه روایت های تاریخی درباره اش بسیار اختلاف دارند، واقعه دیدار فرزدق با امام (ع) است. به ویژه اختلاف درباره تعیین مكان دیدار آن دو.
برخی مورخان از قدیم و جدید، منزلگاه را ذكر نكرده اند مانند اربلی كه می گوید: «فرزدق گفت: هنگامی كه از كوفه باز می گشتم، حسین با من دیدار كرد...» [1] برخی گفته اند كه این دیدار در سرزمین حرم، بیرون مكّه انجام شد؛ آن طور كه در روایت شیخ مفید و طبری [2] گذشت. برخی جای دیدار را در سرزمین حرم تعیین كرده اند مانند سبط بن جوزی، آنجا كه می گوید: «چون به بستان بنی عامر رسید با فرزدق شاعر دیدار كرد...» [3] برخی نوشته اند كه آن دو در ذات عراق با هم دیدار كردند، مثل ابن عساكر و بلاذری. [4] و برخی مثل ابن شهر آشوب و اربلی (در قول دوّمش) گفته اند كه در الشقوق. [5] برخی گفته اند در صفاح، مثل بلاذری، ابن اثیر، طبری، ابن مسكویه حموی و دینوری. [6] برخی گفته اند كه آن دو پس از خروج امام (ع) از منطقه زباله با یكدیگر دیدار كردند. مانند سید بن طاووس آنجا كه می گوید: آنگاه حسین از زباله به سوی وعدگاه الهی حركت كرد، پس به فرزدق شاعر برخورد...» [7] .
گفتار سید بن طاووس بر فرض این كه فرزدق در راه خود مكّه بود بعیدترین اقوال است؛ و قابل پذیرش نیست. زیرا اگر فرزدق با امام (ع) كه روز ترویه از مكّه بیرون آمد پیش از زباله از سوی كوفه دیدار كرده باشد، به مراسم حج نمی رسیده است. زیرا فاصله میان زباله و مكّه مكرّمه چندین روز راه است. مطابق این گفته ایّام حجّ به پایان رسیده و فرزدق در زباله هنوز به مكّه نرسیده است!
اما قابل پذیرش ترین اقوال و قوی ترین آنها نقل شیخ مفید، طبری و ابن جوزی است كه معتقدند این دیدار در سرزمین حرم، اطراف شهر مكّه و طبق نقل سبط بن جوزی در بستان بنی عامر بوده است. زیرا این دیدار در روز ترویه انجام شد و به ناچار باید مكان آن نزدیك و بسیار نزدیك مكّه بوده باشد تا بتواند همراه مادرش به مراسم حج برسد.
آری، این مكان وجود دارد كه مطابق قول سید بن طاووس، بعد از زباله با امام دیدار كرده باشد، آن هم در صورتی كه این دیدار، دومین دیدار میان آن دو پس از بازگشت فرزدق از مراسم حج باشد. ولی این احتمال بسیار بعید است. چرا كه مسافت میان مكّه و زباله، نزدیك قادسیه، زیاد است. آری، پذیرش این قول در یك حالت ممكن است و آن در صورتی است كه فرزدق بلافاصله پس از مراسم حج مكّه را ترك گفته باشد و با جدّیت تمام به دنبال امام (ع) راه افتاده، بدون توجه به هیچ چیز پس از زباله خود را به امام (ع) رسانده باشد. ولی هیچ یك از منابع تاریخی چنین موضوعی را تأیید نمی كند.
اگر درست باشد كه طبق روایت سید بن طاووس این دومین دیدار میان آن دو، پس از بازگشت فرزدق از حج بوده است، در این صورت نقل سید بن طاووس قابل پذیرش است كه می گوید فرزدق پس از سلام بر امام گفت: «ای پسر رسول خدا(ص) چگونه به كوفیان اعتماد می كنی و حال آن كه اینان پسر عمویت، مسلم و طرفدارانش را كشته اند؟!» [8] زیرا خبر شهادت مسلم در آن هنگام در منطقه پخش شده بود، یا آن كه فرزدق پیش از رسیدن به خدمت امام، از درون خود كاروان حسینی آن خبر را دریافت كرده بود. برخی
پژوهشگران [9] بر این باورند كه دیدار میان فرزدق و امام در صفاح بوده است. زیرا فرزدق در این باره شعری سروده است؛ و اگر گفته شود كه این شعر را دیگری سروده و سپس به او نسبت داده است، استدلالی بسیار ساده می باشد.
در پایان بحث مربوط به مكان دیدار فرزدق با امام حسین (ع)، شایسته است در این جا متن گفت وگوی میان آن دو را طبق روایت اربلی از زبان فرزدق نقل كنیم كه گفت: هنگامی كه از كوفه باز می گشتم، در راه حسین را دیدم كه به من فرمود: از پشت سرت چه خبر، ای ابوفراس!
گفتم: راست بگویم؟
فرمود: راستش را می خواهم!
گفتم: دل ها با تو ولی شمشیرها با بنی امیّه است و پیروزی از آن خداوند است.
فرمود: راست گفتی. مردم بنده مال اند و دین لقلقه زبانشان است؛ كه برای اداره زندگی خود از آن دم می زنند ولی آنگاه كه به بوته آزمایش درافتند، دینداران كم می شوند! [10] .
برخی مورخان از قدیم و جدید، منزلگاه را ذكر نكرده اند مانند اربلی كه می گوید: «فرزدق گفت: هنگامی كه از كوفه باز می گشتم، حسین با من دیدار كرد...» [1] برخی گفته اند كه این دیدار در سرزمین حرم، بیرون مكّه انجام شد؛ آن طور كه در روایت شیخ مفید و طبری [2] گذشت. برخی جای دیدار را در سرزمین حرم تعیین كرده اند مانند سبط بن جوزی، آنجا كه می گوید: «چون به بستان بنی عامر رسید با فرزدق شاعر دیدار كرد...» [3] برخی نوشته اند كه آن دو در ذات عراق با هم دیدار كردند، مثل ابن عساكر و بلاذری. [4] و برخی مثل ابن شهر آشوب و اربلی (در قول دوّمش) گفته اند كه در الشقوق. [5] برخی گفته اند در صفاح، مثل بلاذری، ابن اثیر، طبری، ابن مسكویه حموی و دینوری. [6] برخی گفته اند كه آن دو پس از خروج امام (ع) از منطقه زباله با یكدیگر دیدار كردند. مانند سید بن طاووس آنجا كه می گوید: آنگاه حسین از زباله به سوی وعدگاه الهی حركت كرد، پس به فرزدق شاعر برخورد...» [7] .
گفتار سید بن طاووس بر فرض این كه فرزدق در راه خود مكّه بود بعیدترین اقوال است؛ و قابل پذیرش نیست. زیرا اگر فرزدق با امام (ع) كه روز ترویه از مكّه بیرون آمد پیش از زباله از سوی كوفه دیدار كرده باشد، به مراسم حج نمی رسیده است. زیرا فاصله میان زباله و مكّه مكرّمه چندین روز راه است. مطابق این گفته ایّام حجّ به پایان رسیده و فرزدق در زباله هنوز به مكّه نرسیده است!
اما قابل پذیرش ترین اقوال و قوی ترین آنها نقل شیخ مفید، طبری و ابن جوزی است كه معتقدند این دیدار در سرزمین حرم، اطراف شهر مكّه و طبق نقل سبط بن جوزی در بستان بنی عامر بوده است. زیرا این دیدار در روز ترویه انجام شد و به ناچار باید مكان آن نزدیك و بسیار نزدیك مكّه بوده باشد تا بتواند همراه مادرش به مراسم حج برسد.
آری، این مكان وجود دارد كه مطابق قول سید بن طاووس، بعد از زباله با امام دیدار كرده باشد، آن هم در صورتی كه این دیدار، دومین دیدار میان آن دو پس از بازگشت فرزدق از مراسم حج باشد. ولی این احتمال بسیار بعید است. چرا كه مسافت میان مكّه و زباله، نزدیك قادسیه، زیاد است. آری، پذیرش این قول در یك حالت ممكن است و آن در صورتی است كه فرزدق بلافاصله پس از مراسم حج مكّه را ترك گفته باشد و با جدّیت تمام به دنبال امام (ع) راه افتاده، بدون توجه به هیچ چیز پس از زباله خود را به امام (ع) رسانده باشد. ولی هیچ یك از منابع تاریخی چنین موضوعی را تأیید نمی كند.
اگر درست باشد كه طبق روایت سید بن طاووس این دومین دیدار میان آن دو، پس از بازگشت فرزدق از حج بوده است، در این صورت نقل سید بن طاووس قابل پذیرش است كه می گوید فرزدق پس از سلام بر امام گفت: «ای پسر رسول خدا(ص) چگونه به كوفیان اعتماد می كنی و حال آن كه اینان پسر عمویت، مسلم و طرفدارانش را كشته اند؟!» [8] زیرا خبر شهادت مسلم در آن هنگام در منطقه پخش شده بود، یا آن كه فرزدق پیش از رسیدن به خدمت امام، از درون خود كاروان حسینی آن خبر را دریافت كرده بود. برخی
پژوهشگران [9] بر این باورند كه دیدار میان فرزدق و امام در صفاح بوده است. زیرا فرزدق در این باره شعری سروده است؛ و اگر گفته شود كه این شعر را دیگری سروده و سپس به او نسبت داده است، استدلالی بسیار ساده می باشد.
در پایان بحث مربوط به مكان دیدار فرزدق با امام حسین (ع)، شایسته است در این جا متن گفت وگوی میان آن دو را طبق روایت اربلی از زبان فرزدق نقل كنیم كه گفت: هنگامی كه از كوفه باز می گشتم، در راه حسین را دیدم كه به من فرمود: از پشت سرت چه خبر، ای ابوفراس!
گفتم: راست بگویم؟
فرمود: راستش را می خواهم!
گفتم: دل ها با تو ولی شمشیرها با بنی امیّه است و پیروزی از آن خداوند است.
فرمود: راست گفتی. مردم بنده مال اند و دین لقلقه زبانشان است؛ كه برای اداره زندگی خود از آن دم می زنند ولی آنگاه كه به بوته آزمایش درافتند، دینداران كم می شوند! [10] .
[1] كشف الغمه، ج 2، ص 32.
[2] الارشاد، ص 201 و تاريخ الطبري، ج 3، ص 296.
[3] تذكرة الخواص، ص 217.
[4] تاريخ ابن عساكر، ترجمة الامام الحسين، ص 302، شماره 261؛ انساب الاشراف، ج 3، ص 377.
[5] مناقب آل ابي طالب، ج 44، ص 95؛ كشف الغمه، ج 2، ص 43.
[6] انساب الاشراف، ج 3، ص 376؛ تاريخ الطبري، ج 3، ص 296؛ تجارب الامم، ج 2، ص 56؛ معجم البلدان، ج 3، ص 412؛ الاخبار الطوال، ص 245.
[7] اللهوف، ص 32.
[8] اللهوف، ص 32.
[9] ر.ك: حياة الامام الحسين بن علي (ع)، ج 3، ص 60.
[10] كشف الغمه، ج 2، ص 32؛ المحجة البيضأ، ج 4، ص 228.